Μ πορεί ο τουρισμός να αποτελεί κινητήριο δύναμη της οικονομίας κάθε χώρας, όμως, η σκοτεινή του πλευρά προκαλεί προβλήματα σε πρακτικό επίπεδο – και όχι μόνο.
Ο υπερτουρισμός αποτελεί φαινόμενο νέο. Ή μάλλον καλύτερα πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο αναζωπυρώθηκε την πρώτη χρονιά μετά το πέρας της πανδημίας του κορονοϊού, τότε που το ταξίδι έγινε η πιο εύκολη μορφή απόδρασης από τους περιορισμούς. Ως υπερτουρισμός ορίζεται η αλόγιστη προσέλευση τουριστών ή επισκεπτών σε σημείο που προκαλούνται προβλήματα τόσο στους ίδιους τους ταξιδιώτες όσο και τους μόνιμους κατοίκους. Μάλιστα, το φαινόμενο αυτό πλήττει περισσότερο πλέον προορισμούς, οι οποίοι στο παρελθόν δεν συγκαταλέγονταν στους δημοφιλέστερους.
Ποιο είναι το κύριο πρόβλημα που δημιουργεί ο υπερτουρισμός;
Ο συνωστισμός που δημιουργεί εκ του φυσικού του ο υπερτουρισμός τόσο για τους ντόπιους κατοίκους μίας περιοχής όσο και τους τουρίστες, οι οποίοι δυσκολεύονται να ανακαλύψουν την πόλη που έχουν επισκεφτεί και προγραμματίσει τη διαμονή τους. Μπορεί να δυσχεράνει την εμπειρία της περιήγησης στα αξιοθέατα για όσους σπαταλούν τον χρόνο τους σε μεγάλες ουρές, δεν μπορούν να επισκεφθούν μουσεία, γκαλερί και χώρους χωρίς κράτηση εκ των προτέρων, κάτι που απαιτεί αναδιάρθρωση του προγράμματος
Ο Justin Francis, συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Responsible Travel, ενός ταξιδιωτικού γραφείου στο εξωτερικό που επικεντρώνεται σε πιο βιώσιμα ταξίδια, αναφέρει: “Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συγκεντρώσει τον τουρισμό σε hotspots και έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα, ενώ ο αριθμός των τουριστών παγκοσμίως αυξάνεται, όσο οι προορισμοί αποκτούν όλο και μικρότερη χωρητικότητα. Μέχρι να ερωτηθούν σωστά οι μόνιμοι κάτοικοι για το τι θέλουν και τι δεν θέλουν από τον τουρισμό, οι διαμαρτυρίες και τα προβλήματα θα αυξάνονται“.
Μια γαλλική νεοφυής επιχείρηση, η Murmuration, η οποία παρακολουθεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού με τη χρήση δορυφορικών δεδομένων, αναφέρει ότι το 80% των ταξιδιωτών επισκέπτονται μόλις το 10% των παγκόσμιων τουριστικών προορισμών, συνθήκη που συνεπάγεται ότι μεγαλύτερο πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται σε λιγότερα σημεία. Νεότερες προβλέψεις αναφέρουν ότι μέχρι το 2030, ο αριθμός των τουριστών παγκοσμίως, ο οποίος άγγιξε στο όριο του 1,5 δισεκατομμυρίου το 2019, θα φτάσει τα 1,8 δισεκατομμύρια, γεγονός που πιθανότατα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη πίεση στα ήδη δημοφιλή σημεία και σε μεγαλύτερης εντάσεως αντιδράσεις από τους κατοίκους του εκάστοτε προορισμού.
Ποιες είναι οι διαμαρτυρίες που έχουν καταγραφεί;
Όπως κάθε δράση, έτσι και η ανάπτυξη του υπερτουρισμού, φέρει την ανάλογη αντίδραση. Αυτή τη φορά, από την πλευρά των ντόπιων, οι οποίοι πλέον δεν περιορίζουν τα παράπονα τους, αλλά αντιθέτως τα εκφράζουν μέσα από πράξεις. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του χωριού Hallstat. Στην περίπτωση αυτή, από τους 800 κατοίκους του χωριού, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO, περίπου 100 έδωσαν το “παρών” τον Αύγουστο για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους και να πιέσουν σθεναρά την εφαρμογή ανώτατου ορίου στους καθημερινούς επισκέπτες και απαγόρευση των αφίξεων τουριστικών λεωφορείων.
Σε άλλα σημεία της Ευρώπης, οι κάτοικοι στη Βενετία αγωνίστηκαν για μακρύ χρονικό διάστημα διεκδικώντας την απαγόρευση των κρουαζιερόπλοιων, με σημαίες διαμαρτυρίας συχνά κρεμασμένες από τα παράθυρα. Το 2021, απαγορεύτηκε στα μεγάλα κρουαζιερόπλοια άνω των 25.000 τόνων να χρησιμοποιούν την κύρια διώρυγα Giudecca, αφήνοντας μόνο μικρότερα επιβατηγά οχηματαγωγά και φορτηγά πλοία να ελλιμενίζονται.
Στη Γαλλία, η Λέσχη Κρουαζιερόπλοιων της Μασσαλίας εισήγαγε ένα σύστημα διαχείρισης της ροής για τους επιβάτες κρουαζιερόπλοιων το 2020, διευκολύνοντας τη συμφόρηση γύρω από τη δημοφιλή Βασιλική Notre-Dame-de-la-Garde. Αναλύοντας το σκεπτικό πίσω από αυτή την απόφαση, εκπρόσωπος της Διεθνούς Ένωσης Κρουαζιερόπλοιων (CLIA) είχε δηλώσει ότι: “Τα πούλμαν περιορίζονται σε τέσσερα ανά πλοίο κατά τη διάρκεια του πρωινού ή του απογεύματος για να διασφαλιστεί η καλή εμπειρία των επισκεπτών και η ασφάλεια των κατοίκων και των τοπικών επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια εθελοντική ρύθμιση που γίνεται σεβαστή από τις εταιρείες παροχής πολυτελών υπηρεσιών προς το παρόν“.
Πώς θα είναι ο τουρισμός παγκοσμίως στο μέλλον;
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο τουρισμός ήταν ένας από τους κλάδους που επλήγησαν περισσότερο – σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις μειώθηκαν κατά 72% το 2020. Ωστόσο, ο αριθμός των ταξιδιωτών αυξάνεται έκτοτε με ταχείς ρυθμούς, με διπλάσιο αριθμό ανθρώπων να ταξιδεύουν στο εξωτερικό τους τρεις πρώτους μήνες του 2023 σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2022. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιωτικού Τουρισμού, ο τομέας του τουρισμού αναμένεται να φτάσει φέτος τα 7,5 τρισεκατομμύρια λίρες, 95% των προ της πανδημίας επιπέδων του.
Ενώ η τουριστική βιομηχανία προβλέπεται να αντιπροσωπεύει το 11,6% της παγκόσμιας οικονομίας μέχρι το 2033, αναμένεται επίσης ότι ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων θα δείξει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για ταξίδια με πιο βιώσιμο τρόπο. Σε μια πρόσφατη έρευνα της Booking, το 64% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θα ήταν διατεθειμένο να μείνει μακριά από πολυσύχναστα τουριστικά μέρη για να αποφύγει την αύξηση της κυκλοφοριακής συμφόρησης.
Υπερτουρισμός: Το παράδειγμα πόλεων του εξωτερικού
Ντουμπρόβνικ
Η μεσαιωνική πόλη της Κροατίας, το Ντουμπρόβνικ, είναι μια από τις πιο πολυσύχναστες της Ευρώπης, με τη ροή των τουριστών να καθιστά μερικές φορές κυριολεκτικά αδύνατο να περπατήσει και να ανακαλύψεις κανείς την ιστορική Παλιά Πόλη. Το highlight της Αδριατικής έχει γνωρίσει τεράστια αύξηση του αριθμού των επισκεπτών από τότε που γυρίστηκαν σκηνές από τη σειρά Game Of Thrones του HBO μέσα στους προμαχώνες της το 2011.
Αξίζει να σκεφτείς ότι, σύμφωνα με επίσημα δεδομένα, το 2019 η πόλη των 41.000 κατοίκων δέχτηκε ρεκόρ 1,4 εκατομμυρίων τουριστών και 4,4 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις. Εκείνη τη χρονιά, οι τοπικές αρχές περιόρισαν τον αριθμό των αφίξεων κρουαζιερόπλοιων σε δύο την ημέρα, θέτοντας το όριο των 4.000 επιβατών ανά πλοίο. Επίσης, εγκαινίασαν μια εφαρμογή που χρησιμοποιεί μηχανική μάθηση και μετεωρολογικές προβλέψεις για να ανακαλύψει πότε η Παλιά Πόλη, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco, θα έχει τη μεγαλύτερη κίνηση.
Βαρκελώνη
Αφημένη στις ακτές της Μεσογείου, η Βαρκελώνη είναι η πρωτεύουσα της περιοχής της Καταλονίας, όπου βρίσκονται τα φημισμένα αρχιτεκτονικά διαμάντια του Γκαουντί και ένας από τους καλύτερους ποδοσφαιρικούς συλλόγους της Ισπανίας. Η Άντα Κολάου, η αριστερή πρώην ακτιβίστρια για τα δικαιώματα στέγασης, η οποία διετέλεσε δήμαρχος της πόλης από το 2015 έως τον Ιούνιο του 2023, κατέστειλε μέτρα κατά των παράνομων ενοικιάσεων Airbnb.
Η πόλη απαγόρευσε επίσης την είσοδο τουριστικών γκρουπ στην ιστορική αγορά La Boqueria κατά τις ώρες αιχμής των αγορών. Το 2022, 9,7 εκατομμύρια τουρίστες πραγματοποίησαν διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία και εξοχικές κατοικίες στη Βαρκελώνη, σε σύγκριση με 12 εκατομμύρια το 2019, καθιστώντας τον τουρισμό βιώσιμο.
Βενετία
Η Βενετία, η οποία δέχτηκε 5,5 εκατομμύρια επισκέπτες το 2019 σε έναν πληθυσμό 50.000 κατοίκων, βρίσκεται εδώ και χρόνια σε αυτό που οι αρμόδιοι αποκαλούν “αποτουριστική” εκστρατεία. Το 2021, απαγόρευσε τα τεράστια κρουαζιερόπλοια μα κινούνται στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας λόγω ανησυχιών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούσε η αθρόα διέλευση τους.
Η Βενετία εισήγαγε επίσης φόρο για τους επισκέπτες που διανυκτερεύουν και σχεδιάζει να δοκιμάσει ένα σύστημα πληρωμένων κρατήσεων για τους επισκέπτες ημερήσιων εκδρομών. Αλλά το σύστημα, το οποίο θα ζητούσε από τους επισκέπτες να πληρώνουν μεταξύ 3 και 10 ευρώ για να εισέλθουν στην πόλη, έχει επανειλημμένα ανασταλεί λόγω ενστάσεων ότι θα πλήξει σοβαρά τα τουριστικά έσοδα και θα θέσει σε κίνδυνο την ελεύθερη κυκλοφορία.
